Абсолюно необходимое чтение, конечно же, сетевая версия статьи из «Мастацтва», 2001. № 9.
Ряд приведенных в статье иллюстраций имеется на выставке в Вильнюсе. Снимок детей, ожидающих обеда в народных столовых, на выставке смотрится много хуже, чем в публикации. Он выбелен и в, общем, большого впечатления не производит — из-за соседства уже упомянутых портретов пожилых типажей из той же серии.
Еще такая реплика, жаль, что ее невозможно проиллюстрировать.
В «фамильной» части выставки в Вильнюсе имеется небольшая совсем фотография усадьбы (зимний пейзаж), где видны м подходы и стиль будущего мастера фотографии — дом вдалеке, симметрично вписанные распахнутые ворота на среднем плане, боковой свет, резко обозначивший колею и следы на снегу на первом плане… Судя по всему, Булгаку не пришлось учиться этим вещам — это врожденное и очень острое чувство фотографической формы.
См. ниже цитаты из Леха Ляховича, особенно его рассуждения по поводу пиктореализма. Как раз те вещи на выставке, которые можно отнести к пиктореалистическим, время затронуло в наибольшей степени; самые сильные — это как раз работы за пределами такого течения. И, похоже, это не было каким-то контролируемым стремлением «поиграться» в новое.
Судя по жестким кадрировкам, когда даны обрезанные верхние части шпилей, и похоже, не только в силу ограничений пространства, Булгак жил абсолютом кадра, когда только соотношение форм и плотностей значимо. Когда на выставке видишь снимок, изображающий великолепную игру теней листьев дерева на фрагменте совершенно пустой и ничем не примечательной стены костела бернардинцев, то приоритеты Булгака, начиная с «документального похода» на Вильнюс более чем очевидны.
Ян Булгак, легенда трох краін
Уладзімір Парфянок
«'Ужо падчас дакументавання помнікаў сваёй улюбёнай Вільні вельмі выразна раскрыўся фатаграфічны інстынкт і тэмперамент Булгака. Шматлікія здымкі з гэтай калекцыі вылучаюцца, акрамя чыста дакументальных якасцяў, арыгінальнасцю і сапраўднай мастацкай каштоўнасцю. На многіх з іх уражваюць нечаканая і нетрадыцыйная на той час кампазіцыя, выкарыстанне розных планаў, буйных фрагментаў, а таксама дасканалае валоданне святлоценявымі эфектамі, што пазней будуць асэнсаваны і выкладзены Булгакам у ягонай кнізе "Эстэтыка святла". Варта падкрэсліць, што выразнасць формы найбольш цікавых з мастацкага пункту гледжання фотаздымкаў віленскага цыкла была дасягнута за кошт ужывання выключна фатаграфічных сродкаў, без якіх-небудзь чужародных працэсаў апрацоўкі негатываў дзеля эстэтызацыі фатаграфіі. Гэтую свежасць і арыгінальнасць формы захоўваюць булгакаўскія здымкі і па сённяшні дзень, нягледзячы на тое, што мінула ўжо 80 гадоў з моманту іх з'яўлення. Драматычная гісторыя нашага краю надала ім яшчэ адну вартасць — вартасць эмацыянальную. Сёння яны паказваюць нам фрагмент той Польшчы, якой ужо не існуе, якая засталася толькі ў гісторыі' — робіць выснову Лех Ляховіч…»
«…'Творчасць Булгака, якая абапіралася на прынцыпы "фотаграфікі", зведала цікавую эвалюцыю, што рэдка можна сустрэць у гісторыі нашай фатаграфіі, — дзеліцца сваімі назіраннямі Лех Ляховіч. — Ягоныя работы заўсёды адрозніваліся бездакорнасцю кампазіцыі, уменнем вылучыць галоўны матыў, віртуозным кіраваннем святлом. Звяртае на сябе ўвагу багатая палітра далікатных светлавых плямаў, а таксама надзвычайная выразнасць малюнка і своеасаблівая мяккасць выявы. Усё гэта — якасці фатаграфічнай выявы, якія асабліва цаніліся і культываваліся ў піктарыялізме. У Булгака — у адрозненне ад большасці піктарыялістаў — такая якасць выявы дасягалася галоўным чынам пры дапамозе чыста фатаграфічных сродкаў, без ужывання складаных піктарыяльных тэхнік. Форма ў ягоных работах заўсёды была падпарадкавана галоўнай ідэі выявы, яе пасланню, паведамленню.
Таму сярод фотаздымкаў Булгака, за выключэннем вядомых фатаграфій, што дэманструюць выключна піктарыяльныя якасці, можна сустрэць даволі шмат работ, блізкіх да эстэтыкі новай фатаграфіі 20 – 30-ых гадоў ХХ ст., у якіх выкарыстоўваецца выразны і рэзкі малюнак, дынамічная кампазіцыя (што цалкам супярэчыць піктарыяльным прынцыпам класічнай жывапіснай кампазіцыі), а час ад часу фрагментаваныя і буйнамаштабныя выявы. Гэтыя элементы новай фомы з'яўляліся на здымках з самымі рознымі матывамі: прыморскі пейзаж каля Хелі, каменяломня каля Кельцаў або від з акна на калону Зыгмунта і Каралеўскі замак у Варшаве. Новы погляд, новая форма з'яўляюцца і на пасляваенных фатаграфіях Булгака. Гэта вельмі візуальна выразныя і дынамічныя работы, якія дэманстраваліся на выставе "Вернутыя землі" ў Вроцлаве (1948), а таксама штудыі адлюстраванняў святла на паверхні вады, якія былі зроблены Булгакам у другой палове 40-ых гг.
Трэба памятаць, што гэтыя апошнія здымкі былі выкананы амаль што 75-гадовым аўтарам, чыя фатаграфія звычайна лічылася (а некаторымі спецыялістамі лічыцца і па сённяшні дзень) увасабленнем ідэй піктарыялізму. Булгаку спатрэбілася нямала юнацкай шчырасці, настойлівасці, каб, выходзячы за абмежаванні піктарыяльных умоўнасцяў, заўважыць і — самае галоўнае — здолець цалкам па-новаму сфатаграфаваць вобразы, што так моцна адрозніваюцца ад традыцыйнага піктарыяльнага канона'».
Ян Булгак. Святы крыж. 1945
«Значная частка твораў Булгака сёння захоўваецца ў бібліятэцы Віленскага універсітэта, Архіве дзяржаўнай гісторыі Летувы, Нацыянальным музеі Летувы ў Вільні, Нацыянальным музеі ў Варшаве, Этнаграфічным музеі Расіі ў Маскве. Невялікая, але даволі каштоўная калекцыя арыгіналаў фатаграфій Булгака захоўваецца ў Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі ў Мінску, асабныя фотаздымкі Булгака ёсць таксама ў зборах Ныцыянальнага музея гісторыі і культуры Беларусі і Гродзенскага гісторыка-археалагічнага музея.
Нам, сучасным спажыўцам творчасці Булгака, падаюцца не вельмі прынцыповымі тыя падзелы фатаграфіі, якія Булгак сам стварыў для сябе і якіх спрабаваў ў сваёй творчай практыцы прытрымлівацца. Больш важнымі і каштоўнымі для нас застаюцца менавіта фатаграфічныя вартасці ягоных выяў і схаванае пад іх дасканалай формай пасланне нашчадкам: вера ў прыгажосць, захаванне памяці пра нашу повязь з той зямлёй, дзе мы нарадзіліся, шанаванне гісторыі, з якой звязана нашае існаванне».
У. Парфянок : http://photounion.by/photoscope/history7.html
»
